Jan Diebels, eigenaar van Dedicated in Nijmegen, doet nog steeds goede zaken op donderdagavond, maar hij merkt dat de koopzondagen van invloed zijn. “We hebben nu twee koopzondagen per maand en een paar losse open zondagen. In Nijmegen gaan de winkels waarschijnlijk vanaf 2016 elke zondag open. Dan ga ik wel even kritisch kijken of het nog genoeg oplevert om ook de koopavond nog open te blijven.”

Marcel Grivec had het er vanochtend nog over met zijn broer Roger: heeft het wel zin om op koopavond open te blijven? De eigenaren van het Jeanspaleis in Kerkrade draaien elke donderdag samen de koopavond. In de praktijk zitten ze die avonden vaker in de winkel achter de naaimachine spijkerbroeken te repareren dan dat ze in de weer zijn met klanten. “Als er twee of drie mensen komen, is het veel”, zegt Grivec. “De koopavond is in Kerkrade al jaren niet meer wat het ooit was. De terugloop is ernstig.”

Ook in andere steden blijft de consument steeds vaker weg op koopavond. De afgelopen drie jaar is het aantal bezoekers van de koopavond met gemiddeld 30 procent gedaald, berekende City Traffic in mei 2014. Het bureau houdt de passantenaantallen in de binnensteden bij en telde vanaf 2011 hoeveel mensen er nu precies tussen zes en negen uur op koopavond de winkels in komen. De daling was het grootst in onder meer Nijmegen (-60%) en Utrecht (-50%). Ook in steden als Amersfoort loopt het bezoekersaantal sterk terug. Alleen Amsterdam weet het aantal koopavondbezoekers stabiel te houden.

Huib Lubbers, directeur van City Traffic en Retail Management Centre, noemt de afnames ‘schrikbarend’. Vooral in de binnensteden is de terugloop zichtbaar, meer dan in de winkelcentra. “De branche weet natuurlijk al langer dat de populariteit van de koopavond afneemt. De percentages laten zien dat dit geen lokaal probleem is, maar een patroon dat zich landelijk aftekent.” De koopavond op vrijdag presteert met een daling van gemiddeld 20 procent iets beter dan de donderdagavond. Hoewel Lubbers de reden daarvan niet heeft onderzocht, denkt hij dat dit simpelweg komt doordat mensen op zaterdag vrij zijn.

Achterhaald
De koopavond werd in de jaren ’50 van de vorige eeuw geïntroduceerd toen arbeiders hun loon aan het einde van de week contant kregen uitbetaald. Winkeliers speelden daar handig op in door op donderdag en vrijdag de winkels extra lang open te laten, zodat het zuurverdiende geld na werktijd direct kon worden uitgegeven.

“De koopavond is een achterhaald gegeven en heeft zijn beste tijd gehad”, zegt retailplanoloog en consultant Reinder Koornstra. “De wereld is veranderd. Los van het feit dat de meeste mannen en vrouwen allebei werken, is online shoppen 24 uur per dag beschikbaar en in bijna alle grote steden is het tegenwoordig elke zondag koopzondag. De noodzaak voor een koopavond is hiermee verdwenen.”

Ook Lubbers noemt internetwinkelen en de toename van de koopzondagen als de twee belangrijkste redenen voor de afname van koopavondpassanten. “De koopzondag is enorm populair. Vooral in de grote steden wint de koopzondag het van de koopavonden. Tweeverdieners die samen een aankoop willen doen, gebruiken daarvoor nu de zondag.”

Onaantrekkelijk
Retailplanoog Koornstra merkt in zijn werk als consultant dat het voor veel winkeliers lastig is om te besluiten te stoppen met de koopavond. “Ze zien de omzet naar beneden donderen, toch blijven ze maar vasthouden aan die koopavond. Bang om dat kleine beetje dat ze nog aan omzet draaien weg te gooien. Terwijl het ze onderaan de streep geld kost. Er spelen allerlei emoties mee en ze blijven iets doen alleen maar omdat ze het altijd zo hebben gedaan. Retailen -3.0, noem ik dat.” Nel de Jager, winkelstraatmanager in Amsterdam, herkent de angst. “Retailers doen vaak iets omdat ze het altijd op die manier hebben gedaan. Niet omdat het nu zoveel oplevert.”

Arthur Feenstra, mede-eigenaar van de mannenmodewinkelketen Only for Men, peinst er niet over om te stoppen met koopavond. “Voor ons is de koopavond heilig, we draaien dan juist heel erg goed. Mannen vinden het prettig om op een koopavond te komen winkelen.” De filialen liggen, op een enkele uitzondering na, in de periferie met genoeg parkeerruimte. Een andere situatie dus dan waarin de winkels in de binnensteden verkeren.

Toch denkt Feenstra dat het verval van de koopavond in de binnenstad ook deels door de winkelier zelf komt. “Het is makkelijk de schuld te schuiven op de moeilijke marktomstandigheden, maar het heeft ook met jezelf te maken als ondernemer. Dan zie ik collega’s die de winkel op koopavond dichtgooien omdat het Nederlands elftal moet spelen op het WK. Onbegrijpelijk; wij nodigen onze klanten juist uit om bij ons te komen kijken. Ook erger ik me dood als ik op koopavond door de stad loop. Die winkel is dicht, die is tot zeven uur ‘s avonds open, die weer tot tien uur en de volgende is dicht. Waar is de samenhang? Heel onaantrekkelijk voor de consument. Winkeliers draaien de koopavond eigenhandig de vernieling in.”

Pionieren
Marcel Grivec van Jeanspaleis is het met Feenstra eens. “Hier in Kerkrade weet echt niemand meer welke winkels open zijn op donderdagavond. Dat is het probleem. In ons winkelgebied zijn wij nog een van de laatsten. Daarom krijgen we steeds minder klanten binnen op koopavond.”

Jaap Kaai is retailexpert en lid van het Expertteam Winkelgebieden. “Hoe goed je winkel ook is, een winkelgebied heeft veel meer aantrekkingskracht als de meerderheid van de winkels open is. Niemand wil tegen een dichte deur aanlopen.”In een winkelcentrum bepaalt de eigenaar de tijden en daar moet je je aan houden. Die situatie is dus overzichtelijk. Maar in de binnenstad heb je eigenwijze ondernemers die doen wat ze zelf willen, terwijl het ook daar erg belangrijk is dat winkels op hetzelfde moment open zijn.

Winkelstraatmanager De Jager weet als geen ander hoe moeilijk het is om mensen mee te krijgen. Zij bemiddelt al jaren tussen de verschillende winkeliers in de Haarlemmerbuurt in Amsterdam. Ook zij vindt dat een aanpassing van de winkeltijden een veel betere kans van slagen heeft als het hele winkelgebied meewerkt. “Als jij bijvoorbeeld graag langer open wilt blijven, probeer dan via de winkeliersvereniging of ondernemersvereniging andere winkeliers mee te krijgen.” Lukt dat niet, zet dan alsnog alleen door, is haar advies. “Laat je niet uit het veld slaan. Soms moet je pionieren en moeten anderen eerst het succes zien voordat ze ook overstag gaan. Het zwaan-kleef-aan effect.”

Levensgevaarlijk
De Jager vindt niet dat de koopavond per definitie moet worden afgeschaft, wel dat de huidige tijd vraagt om andere winkeltijden. “De behoeftes van de consument zijn veranderd. Hij laat zich niet meer sturen, maar bepaalt zelf waar en wanneer hij wil gaan winkelen. In Nederland is de winkeltijdenwet ontzettend ruim, maar er is slechts een enkele ondernemer die hier creatief gebruik van maakt.”Koornstra, de retailplanoloog, vult aan: “De manier van denken moet om. Denken vanuit vraag in plaats van aanbod. Nu is het zo dat de winkelier iets aanbiedt en daar moet de klant het maar mee doen. Levensgevaarlijk in dit internettijdperk. Er is nog nooit aan de consument gevraagd of hij er behoefte aan heeft dat de winkels op maandag en dinsdag open zijn.”

Uit onderzoek van ING (ING Weekoverzicht Vraag van Vandaag 23 april t/m 6 mei 2014) komt naar voren dat 48 procent van de respondenten de vrijdag aanwijst als beste dag voor een koopavond. Minder dan een kwart kiest voor donderdagavond. Verschillende gemeentes en grootwinkelbedrijven zijn aan het experimenteren geslagen met de koopavond. In Haarlem is V&D per 1 mei gestopt met de koopavond terwijl het filiaal in Leiden tot tien uur open blijft. De Hema in IJmuiden houdt de deuren gesloten. In Oss zijn er plannen om de koopavond van de donderdag naar de vrijdagavond te verplaatsen en in Veghel is dit al gebeurd.

Feenstra van Only for Men raadt zijn collega’s aan om goed te kijken naar het type winkel, het winkelgebied en vanzelfsprekend naar de behoeften van de klant. “Voor een winkel, waar ook veel ouderen shoppen is het natuurlijk niet verstandig om pas in de middag open te gaan.” Waar iedereen het dus over eens lijkt, is dat er flexibeler moet worden omgegaan met de openingstijden. De koopavond, of elke dag om half tien ’s ochtends opengaan, is niet altijd en overal meer noodzakelijk. Het is lokaal maatwerk en zeer afhankelijk van het winkelgebied en het type klant dat er winkelt.

Meebewegen
Only for Men experimenteert sinds maart met andere winkeltijden. De winkels in Waalwijk en Doesburg gaan iedere dag om één uur open en op woensdag, donderdag en vrijdag is er koopavond tot negen uur. Ook zijn de winkels elke zondag open.  De andere filialen zijn al vanaf elf uur open en draaien twee koopavonden, op donderdag en vrijdag. “Onze slogan is: wij zijn open als de man kan. We bedienen de moderne man en die werkt dus overdag. Een klantenpanel bevestigde wat we al wisten: we moeten onze openingstijden aanpassen. Het komende halfjaar monitoren we welke tijden het beste werken.”

Baretta Jeans in Den Haag zou ook graag later in de ochtend open willen om ’s avonds een uurtje langer door te gaan. Maar het personeel staat niet bepaald te springen. Mede-eigenaar Bart van Hylckama: “In de ochtend staan we duimen te draaien, want er loopt echt niemand door de Haagse binnenstad op dat tijdstip. Maar patronen doorbreken in de detailhandel, blijkt erg lastig. De meeste mensen willen gewoon om half zeven thuis zijn en om zeven uur ‘De wereld draait door’ kijken.”

Ook Feenstra liep tegen dit probleem aan, maar een goed gesprek met de werknemers zorgde voor een draai. “Ze zijn blij dat ze nu ook een keer ’s ochtends kunnen uitslapen of kunnen sporten. Natuurlijk zijn er altijd mensen bij die er geen zin in hebben. Maar misschien is het dan tijd om afscheid van ze te nemen. Voor onze bedrijfsvoering is het nu eenmaal noodzakelijk dat we met de consument meebewegen. Retailen is topsport op dit moment.”